Meltdowns & Shutdowns: wat is het?

Hoe ontstaat een meltdown of shutdown?

Zoals je misschien wel weet, hebben mensen met autisme moeite met hun prikkelverwerking en emotieregulatie. We zijn veel gevoeliger voor sensorische prikkels. Denk aan felle lichten, veel of specifieke geluiden, sterke geuren of verkeerd voelende kleding. Daarnaast voelt een grote groep ook emoties van anderen zeer goed aan, alleen zijn deze gevoelens zo overweldigend dat ze niet weten wat ze ermee moeten. Bovendien hebben veel autisten een zeer sterk rechtvaardigheidsgevoel en veel last van plotselinge veranderingen. Tel daar stress om normaal over te komen en vele niet te te stoppen gedachten aan toe, en je begrijpt dat het iemand soms te veel kan worden. Dit moment, wanneer de emmer overloopt, kan resulteren in een meltdown of shutdown. Vooral als anderen (of zijzelf) de grenzen negeren of er geen mogelijkheid is om uit een bepaalde situatie te ontsnappen.

Het verschil tussen meltdowns en shutdowns

Het meest bekend is de meltdown. Dit is namelijk het explosieve gedrag dat voor kan komen bij overprikkeling. Denk aan het boze jongetje in de supermarkt dat uit het niets heel hard begint te schreeuwen. En dan bedoel ik dus niet een dreinend kind dat z'n zin niet krijgt. Of misschien kun je iets voorstellen bij het huilen en deuren slaan van de autist op je basisschool vroeger. Vaak worden meltdowns gezien als agressie problemen, omdat het er voor de buitenwereld uitziet alsof iemand heel kwaad is. Dit kan echter ook komen vanuit angst of verdriet. Een meltdown ontstaat voornamelijk uit onmacht. Niet weten hoe je met bepaalde emoties om moet gaan, mensen die je niet begrijpen of een overload aan prikkels die je niet kunt verwerken. Een meltdown vindt plaats wanneer de bom barst. Alles komt er in één keer uit. Dit kan door schreeuwen, huilen, slaan, op de grond liggen, met dingen gooien (mijn persoonlijke favoriet), rondjes draaien, stampen, etc.

Een shutdown is meer het tegenovergestelde, terwijl de oorzaak vaak hetzelfde is. Bij een shutdown keert de autist zich volledig naar binnen. Vaak kunnen ze niets meer zeggen en gaan woorden van anderen langs hen heen. Ze bevriezen als het ware. Dit wordt minder opgemerkt, maar is net zo vervelend voor de autist. Dit is tevens de reden dat autisme bij meisjes minder snel ontdekt wordt, omdat zij vaker last hebben van shutdowns en jongens van meltdowns. Dit is echter niet zo zwart-wit en je kunt ook last hebben van beide.

Zo kan je iemand het beste helpen

Een kind met een meltdown wordt vaak als lastig gezien. Want ja, handig is het niet als je kind middenin een winkel begint te krijsen. Boos op ze worden werkt echter totaal niet. Ze kunnen niet zomaar stoppen met kwaad zijn, want het is meer dan dat. Er zijn ook ouders die hun kinderen filmen tijdens een meltdown om te laten zien hoe moeilijk hun leven met dit kind is. Maar dat is net zoiets als iemand met een epileptische aanval of iemand in een omgevallen rolstoel filmen en uitlachen. Doe het niet en bekijk dit soort filmpjes dus ook niet, ondanks dat er heel veel online te vinden zijn.

Besef dat het voor jou als een plotselinge explosie overkomt, terwijl er al een hele berg aan kleine dingen vooraf is gegaan. Het is het ijsberg-principe; veel zit onder water. Je kind, vriend, klasgenoot of collega kun je het beste helpen door ruimte te geven. Ga niet gelijk in gesprek, want dat komt niet meer binnen. Begeleid iemand naar een rustige ruimte waar die persoon bij kan komen. Raak diegene niet aan en zeg altijd duidelijk wat je gaat doen. Neem zo nodig de regie over als iemand bevriest bij vragen. Vraag bijvoorbeeld niet; 'is het misschien handig om ergens anders heen te gaan?' maar zeg; 'ik loop nu met je mee naar een rustige ruimte.' Zorg voor zo min mogelijk prikkels, dus zet de radio uit en dim de lichten. Zeg dit wel altijd voordat je het doet, anders kan degene al snel schrikken omdat die hoog in zijn emoties zit. Indien het mogelijk is, blijf dan bij de persoon in dezelfde ruimte. Ga een spelletje doen op je telefoon of zo. Dit geeft namelijk rust, omdat jij iedereen die eventueel binnenkomt weg kunt sturen of antwoorden kan geven, zodat de autist dit even niet hoeft te doen. Als de autist vraagt om weg te gaan, doe dit dan, maar check af en toe hoe het met 'm gaat. Als je tussendoor toch iets moet vragen, doe dit dan met een ja-nee vraag. Vaak is dingen verwoorden en zelfs praten een hele uitdaging, en met ja-nee vragen kan degene altijd met gebaren reageren. Pas als degene wat rustiger is, kun je vragen waar je mee kan helpen of waar het precies mis ging.

Ditzelfde werkt ook prima bij mensen met een shutdown. Dit is echter iets lastiger te herkennen, omdat het naar binnen gericht is. Het kan helpen om op een rustig moment alvast vooraf te bespreken hoe die het beste geholpen kan worden en waar je diens shutdown aan kan herkennen. Als de autist in een shutdown aan het stimmen is (bijv. wiegen, friemelen, tikken), hou dit dan niet tegen. Dit is namelijk een gezonde manier om met emoties en prikkels om te gaan en die te verwerken. Als het storend is (bijv. in een klaslokaal), begeleid degene dan naar een rustige plek, liefst één die bekend is, omdat een nieuwe ruimte veel prikkels kan geven.

Tips voor auti's

Het meest voor de hand liggende is om een meltdown of shutdown te voorkomen. Makkelijker gezegd dan gedaan, want vaak voelt het als iets plotselings. Als je weet waar je meltdowns/shutdowns normaal gesproken door veroorzaakt worden, kun je daarnaar gaan kijken. Vaak heeft het te maken met prikkels, emoties en energie. Een meltdown/shutdown ontstaat wanneer je over je grenzen heen gaat. Belangrijk dus om deze goed te kennen en er rekening mee te houden. Omdat veel dingen ons meer energie kosten, is het handig om je activiteiten te plannen. Ik deed vaak teveel op een dag, waardoor ik vaker last kreeg van meltdowns. Toen heb ik een tijdje vrij strakke planningen gemaakt, waarbij ik een puntensysteem hanteerde. Ik heb twintig punten op een dag om te verdelen, en elke activiteit kost punten. De bedoeling is om in je planning niet over je puntenaantal heen te gaan, want dan doe je dus teveel. Hoeveel punten aan energie bepaalde dingen je kosten, is een kwestie van uitproberen. Zo'n puntensysteem wordt ook wel de 'spoon theory' genoemd.

Ook als je goed plant en je punten in de gaten hebt, kunnen er nog altijd onverwachte dingen gebeuren. Je planning kan veranderen omdat er iets tussendoor komt of je raakt om een andere reden alsnog overprikkeld. Als je dan in een meltdown of shutdown komt, is het belangrijk dat je een rustige plek vindt om bij te komen. Probeer voor hoever dat mogelijk is te communiceren met de mensen in je omgeving. Ook als je dat alleen schreeuwend kan of met gebaren; laat weten dat je even weg gaat en dat men je met rust moet laten. In een openbare ruimte is -wat mij betreft- de beste plek de wc. Die zijn vrijwel altijd te vinden en doordat je jezelf kunt opsluiten, heb je geen last van opdringerige mensen. Zorg dat je een noodlijn hebt; iemand die je kan bellen en je kan helpen in zo'n situatie. Ik bel mijn moeder of begeleider die met mij kan praten tot ik rustig ben en een plan kan maken hoe ik thuis kom. 

Als mijn meltdown/shutdown thuis plaats vindt, is het minder erg. Mijn familie weet immers dat dit kan gebeuren en hoe ze erop moeten reageren. En ik hoef niets te maskeren. 

Het allerbelangrijkste is rust nemen. Een meltdown of shutdown is namelijk een reactie van je lichaam dat je grenzen over bent gegaan. Schrap alles van je to-do lijst en zorg voor jezelf. Kom bij en ga na wat er precies is fout gelopen. Zo kun je het in de toekomst misschien sneller voorkomen. Besef ook dat het niet erg is en dat dit bij je hoort. Ook als andere mensen je misschien lastig vinden in zo'n situatie. Jij bent oké.